ΠΩΣ ΝΑ  ΠΡΟΦΥΛΑΧΘΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΕΡΑΥΝΟΥΣ

 

Στο σπίτι-στο αυτοκίνητο-σε ανοικτό χώρο-στο πλοίο-στο αεροπλάνο

 

 

Γένεση του κεραυνού:

 

Όταν δύο σύννεφα είναι φορτισμένα το ένα με θετικό και το άλλο με αρνητικό ηλεκτρισμό δημιουργείται μεταξύ των μια ηλεκτρική εκκένωση με δυνατή λάμψη και αυτό λέγεται αστραπή. Εάν η ηλεκτρική εκκένωση (δηλαδή η λάμψη) γίνει μεταξύ σύννεφου και εδάφους τότε έχομε τον κεραυνό. Η θερμότητα ενός κεραυνού μπορεί μέσα σε ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου να ανεβάσει τη θερμοκρασία του αέρα που διασχίζει πάνω από 25.000 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή 4-5 φορές την θερμοκρασία της επιφάνειας του Ήλιου ! Η υψηλή αυτή θερμοκρασία δημιουργεί μια έντονη διαστολή του αέρα που αμέσως ψύχεται και επομένως συστέλλεται : το αποτέλεσμα αυτής της έντονης διαστολής και συστολής του αέρα (φαινόμενο φυσαρμόνικας) προκαλεί ένα βίαιο κύμα κρούσεως του αέρα που δημιουργεί τον κρότο της βροντής.

 

Πολλαπλασιάζοντας επί 3 τον αριθμό των δευτερολέπτων που μεσολαβεί μεταξύ αστραπής και βροντής, θα έχομε,  κατά προσέγγιση, την απόσταση σε χιλιόμετρα του σημείου όπου δημιουργήθηκε ο κεραυνός.

 

Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι βροντές μπορεί να γίνουν ακουστές μέχρι 15 – 20 χιλιόμετρα περίπου αλλά αυτό είναι ένα μεσαίο δεδομένο που στην πραγματικότητα εξαρτάται κυρίως από δύο παράγοντες: την σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας και την διεύθυνση του αέρα. Εάν η υγρασία είναι χαμηλή οι βροντές θα ακούγονται σε μεγαλύτερη απόσταση και εάν ο αέρας φυσά από το σημείο της αστραπής προς τον παρατηρητή τότε οι βροντές μπορούν να γίνουν ακουστές μέχρι και 20-30 χιλιόμετρα απόσταση από το σημείο της δημιουργίας των, σε αντίθετη περίπτωση οι βροντές δεν μπορεί να γίνουν ακουστές πάνω από 10-20 χιλιόμετρα .  

 

Η πτώση ενός κεραυνού είναι ένα φαινόμενο ιδιαίτερα επικίνδυνο για την ζωή των ανθρώπων αλλά και των ζώων γι’ αυτό σ’ αυτό εδώ το δημοσίευμα θα προσπαθήσω να σας δώσω πολύτιμες πληροφορίες που θα σας χρησιμεύσουν για την προστασία σας από ηλεκτροπληξία από πτώση κεραυνού που τις περισσότερες φορές είναι θανατηφόρα.

 

Οι νεκροί από κεραυνούς τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί τόσο λόγω των εξελιγμένων μέσων αντικεραυνικής προστασίας των κτιρίων, όσο και κυρίως λόγω ενημέρωσης του κοινού και που αυτόν ακριβώς το σκοπό έχει το δημοσίευμα αυτό. Πρόσφατα στην περιοχή του Ηρακλείου έπεσαν θύματα κεραυνού άνθρωποι που κατά τη διάρκεια καταιγίδας είχαν εντελώς αντίθετη συμπεριφορά από εκείνη που έπρεπε να εφαρμόσουν.

 

 

 

Γενικές πληροφορίες:

 

Τον ερχομό μιας καταιγίδας με κίνδυνο πτώσης κεραυνών μπορούμε να τον προβλέψομε παρατηρώντας τα ακόλουθα όταν βρισκόμαστε στο ύπαιθρο :

 

---Στις  ακάλυπτες περιοχές του δέρματός μας νιώθομε μια αίσθηση γαργαλητού.

 

---Μικρά τσιμπήματα στο δέρμα του κεφαλιού μας και τέντωμα - ανασήκωμα των τριχών.

 

---Βόμβος – βουή των μεταλλικών αντικειμένων.

 

---Σπάνια μπορεί να παρατηρηθούν μικρές φλόγες αίγλης χρώματος προς το γαλάζιο σε μεταλλικά αντικείμενα που εξέχουν ιδιαίτερα όπως μεταλλικοί σταυροί, αιχμές   δοράτων κλπ.

 

Προκειμένου να μειώσομε στο ελάχιστο τον κίνδυνο ατυχημάτων, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι :

 

--- Όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται πιο ψηλά σε σχέση με το περιβάλλον που βρισκόμαστε έχουν περισσότερες πιθανότητες να κτυπηθούν από ένα κεραυνό ( π.χ. ένα δένδρο, ένας στύλος, ένας πύργος, ή η κορυφή ενός βουνού κ.λπ. ).

 

---Όταν ένας κεραυνός κτυπήσει ένα αντικείμενο, το ρεύμα του διασκορπίζεται στο έδαφος και γι’ αυτό το λόγο εάν βρισκόμαστε κοντά στο αντικείμενο αυτό και πατάμε στο έδαφος, το ρεύμα διασκορπιζόμενο στο έδαφος, είναι δυνατόν να περάσει από το σώμα μας και να μας σκοτώσει.

 

Στο σπίτι:

 

Σε ένα σπίτι υπάρχουν αγωγοί ή κατασκευές που μπορούν να διευκολύνουν την είσοδο του κεραυνού από τα έξω προς τα μέσα. Συνήθως πρόκειται για τους μεταλλικούς σωλήνες των υδραυλικών εγκαταστάσεων, του κλιματισμού, της διανομής αερίου, το καλώδιο καθόδου της κεραίας τηλεοράσεως, τα καλώδια της ηλεκτρικής εγκαταστάσεως, τα καλώδια του σταθερού τηλεφώνου ή του ιντερνέτ (ADSL),  στην τελευταία αυτή περίπτωση αν η σύνδεση έχει γίνει με οπτικές ίνες δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος γιατί αυτές αποτελούνται από πλαστικό υλικό και μικρές ποσότητες γυαλιού που είναι κακοί αγωγοί του ηλεκτρισμού.

 

Σε περίπτωση καταιγίδας λοιπόν συνιστάται να βγάζομε την πρίζα της κεραίας της τηλεόρασης.  Να βγάζομε την πρίζα τροφοδοσίας με ηλεκτρικό ρεύμα, για προστασία, των ευαίσθητων συσκευών όπως τηλεοράσεις, υπολογιστές, DVD, fax, στερεοφωνικές εγκαταστάσεις, στην περίπτωση   υπολογιστών είναι καλό να αποσυνδέομε και την πρίζα του modem.

 

Αν χρησιμοποιείτε φορητό υπολογιστή πρέπει να τον αποσυνδέσετε από το ρεύμα , μπορείτε όμως να συνεχίσετε την εργασία σας χρησιμοποιώντας το ρεύμα των μπαταριών του φορητού Η/Υ.

 

Μη χρησιμοποιείτε ηλεκτρικές συσκευές που έρχονται σε επαφή με το σώμα σας όπως στεγνωτήρες μαλλιών, ηλεκτρικό σίδερο σιδερώματος και παρόμοια.

 

Μην εκτελείτε επισκευές στην ηλεκτρική εγκατάσταση, στη τηλεφωνική γραμμή, στο θυροτηλέφωνο κ.λπ. και αποφεύγετε να κάνετε μπάνιο ή ντους κατά τη διάρκεια καταιγίδας.

 

Μη χρησιμοποιείτε το σταθερό τηλέφωνο, προτιμήσετε το ασύρματο.

 

Ακόμη να αποφεύγεται η χρήση του τζακιού   επειδή η ανερχόμενη στήλη του ζεστού αέρα μπορεί να αποτελέσει πορεία προτίμησης του κεραυνού.  

 

Στο αυτοκίνητο :

 

Σε περίπτωση καταιγίδας το αυτοκίνητο θεωρείται ένα καλό καταφύγιο, γιατί αποτελεί ένα, όπως λέγεται στη φυσική, “ κλωβό Faraday “. Ο κεραυνός, που είναι στατικός ηλεκτρισμός, έχει την ιδιότητα να κυκλοφορεί στην εξωτερική επιφάνεια των κοίλων μεταλλικών αντικειμένων χωρίς να εισέρχεται στο εσωτερικό των. Ο κεραυνός μέσω των τροχών, αν  είναι βρεγμένοι, οδηγείται στη Γη, αλλά και αν δεν είναι βρεγμένες οι ρόδες, η μικρή απόσταση του χαμηλότερου μεταλλικού σημείου του αυτοκινήτου, που είναι οι ζάντες, από τη Γη επιτρέπει την δημιουργία ενός ηλεκτρικού τόξου μεταξύ  του αυτοκινήτου και της Γης δημιουργώντας έτσι μια καλή γείωση του αυτοκινήτου (βλέπε σχετική εικόνα).

 

Ο κεραυνός θα πλησιάσει μέσω της μεταλλικής ζάντας τη Γη έως και 10 - 15 εκατοστά, ανάλογα με το τύπο και το μέγεθος του αυτοκινήτου, απόσταση που τα εκατομμύρια Βολτ του κεραυνού μπορούν  να υπερπηδήσουν και να δημιουργηθεί ηλεκτρικό τόξο μεταξύ αυτοκινήτου και Γης όπου και θα διοχετευθεί ο κεραυνός.    Εννοείται ότι αν το αυτοκίνητο δεν αποτελείται από μέταλλο όπως ορισμένα τροχόσπιτα, αυτοκίνητα τύπου κάμπριο με οροφή υφασμάτινη ή πλαστική δεν πρέπει να θεωρούνται με κανένα τρόπο ασφαλή έναντι του κεραυνού.

 

Ορισμένοι μη γνωρίζοντας το αντικείμενο ισχυρίζονται ότι το αυτοκίνητο είναι ασφαλές επειδή είναι μονωμένο από τη Γη μέσω των ελαστικών των τροχών. Όχι δεν είναι έτσι, θα ήταν ακόμη καλλίτερα το αυτοκίνητο να ήταν γειωμένο με ένα ηλεκτρόδιο γειώσεως καρφωμένο στη Γη και εμείς να βρισκόμαστε μέσα, αλλά για τεχνικούς λόγους αυτό δεν μπορεί να γίνει εκείνη τη στιγμή.

 

Κλασικό σχολικό παράδειγμα της συμπεριφοράς του στατικού ηλεκτρισμού αποτελεί ένα μεταλλικό κλουβί όπου μέσα υπάρχει ένα ζωντανό πουλί ή άλλο ζωάκι. Συνδέοντας την εξωτερική επιφάνεια του μεταλλικού κλουβιού με μια μηχανή, Wimshurst ή Van de Graaff,  παραγωγής στατικού ηλεκτρισμού παρατηρούμε ότι το ζωάκι που βρίσκεται μέσα στο κλουβί παραμένει αλώβητο από τον στατικό ηλεκτρισμό. Έτσι λοιπόν το αυτοκίνητο με μεταλλικό περίβλημα, όχι πλαστικό, αποτελεί ασφαλές  καταφύγιο έναντι του κεραυνού.   

 

 Παραμένοντας ακόμη στη περίπτωση του αυτοκινήτου και σε σχέση με τα όσα είπαμε παραπάνω, σε περίπτωση καταιγίδας, συμβουλεύουμε να κλείνομε τα παράθυρα, τις πόρτες και το πόρτ μπαγκάζ και να μην εγγίζομε τα μεταλλικά μέρη του αυτοκινήτου. 

 

Σε ανοικτό χώρο  :

Με βάση τα όσα είπαμε, σε περίπτωση καταιγίδας, δεν πρέπει να κάνομε σπορ ( ποδήλατο, ναυσιπλοΐα, γκολφ, ψάρεμα κ.λπ.), αν κάνατε ποδήλατο σταματήστε αμέσως και απομακρυνθείτε από αυτό. Να βγείτε αμέσως από το νερό αν είστε σε πισίνα ή σε θάλασσα. Κινδυνεύει επίσης η ζωή σας αν πετάτε χαρταετό κατά τη διάρκεια καταιγίδας.

Όταν βρίσκεστε σε περιοχές με πολλούς ανθρώπους μαζί, ειδικά στο ύπαιθρο, είναι καλό να διασκορπισθείτε, τουλάχιστο ένα μέτρο ο ένας από τον άλλο, επειδή η συνάθροιση δημιουργεί στήλη θερμού αέρα που δρα ως αγωγός προτίμησης του κεραυνού, αλλά και  σε περίπτωση πτώσης του κεραυνού , να αποφευχθεί η αλυσιδωτή μετάδοση του κεραυνού μεταξύ των κοντά ευρισκομένων. 

Να μην ψάχνετε προστασία κάτω από δέντρα και να απομακρυνθείτε το γρηγορότερο δυνατό από αυτά. Τα δέντρα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα στους κεραυνούς  και αν το δέντρο είναι μοναχικό στην περιοχή ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος. Αν δεν μπορείτε να βρείτε κάποιο καταφύγιο τότε να απομακρυνθείτε από το δέντρο τρέχοντας   με τρόπο ώστε να μην πατάνε  ποτέ συγχρόνως και τα δύο σας πόδια και σε έκταση πάνω στο έδαφος. Αυτό θα το ερμηνεύσομε παρακάτω. Καθίστε στο έδαφος όχι κάτω από δένδρο, καλλίτερα να  βρέχεστε, και με τα πόδια κοντά το ένα με το άλλο, αν είναι δυνατό στις μύτες των παπουτσιών και να ακουμπάνε μεταξύ τους τα παπούτσια σας, σε θέση καθιστή  « ανακούρκουδα» δηλαδή σε κάθισμα βαθύ στηριζόμενοι μόνο στα πόδια όπως φαίνεται στο σχεδιάγραμμα, με το κεφάλι στα γόνατα.

Αν έχετε μαζί σας κάποιο ζώο, αγελάδα, άλογο κ.λπ. ποτέ μην σκεφτείτε να βρείτε προστασία κάτω από την κοιλιά του ζώου γιατί το τετράποδο κεραυνοβολείται  πιο εύκολα από τον όρθιο άνθρωπο  όπως εξηγείται στο σχεδιάγραμμα που παραθέτω.

Όταν ένα δέντρο κτυπηθεί από κεραυνό και κάτω από το δέντρο, ή κοντά στο δέντρο, βρίσκεται ένα τετράποδο ζώο, όπως η αγελάδα του σχήματος που παραθέτω, είναι πολύ πιθανό να σκοτωθεί από ηλεκτροπληξία είτε από πλευρικές αστραπές, είτε κυρίως από την διαφορά δυναμικού που δημιουργείται μεταξύ των μπροστινών και πισινών ποδιών εις τον γύρω από το δέντρο χώρο του εδάφους. Στο σχήμα δίδεται η ερμηνεία του φαινομένου αυτού. Κατά την πτώση του κεραυνού στο δέντρο, ρέει κατά μήκος του κορμού του δέντρου ηλεκτρικό ρεύμα το οποίο κατευθύνεται προς το έδαφος όπου και διαχέεται μέχρις ότου το ηλεκτρικό φορτίο να μηδενιστεί. Η ροή αυτή του ηλεκτρικού φορτίου στο έδαφος παρουσιάζει μορφή διαδόσεως κύματος , και κατά την διεύθυνση της ροής δημιουργούνται ισοδυναμικές γραμμές που έχουν περίπου κυκλική μορφή. Η αγελάδα που φαίνεται στο σχήμα βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε μεταξύ των μπροστινών και των πίσω ποδιών της να υπάρχει διαφορά δυναμικού (U).  Έτσι προκαλείται ροή ηλεκτρικού ρεύματος διά μέσου του σώματός της και το οποίο τη σκοτώνει. Για τους ίδιους λόγους ποτέ, σε περίπτωση καταιγίδας, μην ξαπλώνετε στο έδαφος και να μην στέκεστε με τα πόδια σε έκταση. Ποτέ μην περπατάτε ή να τρέχετε  κρατώντας χέρι χέρι ο ένας τον άλλο γιατί τότε βρίσκεστε στη περίπτωση του τετράποδου ζώου από απόψεως έκθεσης σε διαφορά ηλεκτρικού δυναμικού.

Επίσης στο σχήμα φαίνεται η καταλληλότερη θέση που πρέπει να παίρνετε σε περίπτωση καταιγίδας όταν βρίσκεστε στο ύπαιθρο. Με τη καθιστή αυτή θέση, μόνο στα πόδια σας, εάν είναι δυνατό στις μύτες των ποδιών, πάντοτε μακριά από δέντρα, μειώνετε και το ύψος σας αλλά κυρίως μειώνετε τη διαφορά δυναμικού στην οποία εκτίθεται το σώμα σας σε περίπτωση πτώσης κεραυνού. 

Στο πλοίο :

 

Όταν βρισκόμαστε μέσα σε ένα πλοίο μεταλλικής κατασκευής, και με βάση τα όσα είπαμε παραπάνω, αντιλαμβάνεστε ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως κίνδυνος από πτώση κεραυνού πάνω στο πλοίο. Εννοείται ότι πρέπει να μπούμε μέσα στο πλοίο και να μην κυκλοφορούμε στα καταστρώματα έξω από το πλοίο. Αν έχομε την τύχη να πέσει στο πλοίο που ταξιδεύομε κεραυνός, βέβαια μπορεί να καταστρέψει κεραίες και κάποια όργανα τηλεπικοινωνίας, αλλά οι άνθρωποι, εφόσον είναι μέσα στο πλοίο, δεν διατρέχουν κανένα απολύτως κίνδυνο. Ο κεραυνός αρχικά θα απλωθεί στο εξωτερικό μεταλλικό περίβλημα του πλοίου και συγχρόνως, υπερπηδώντας τα λίγα δέκατα του χιλιοστού, ή και λίγα χιλιοστά, πάχους βαφής του πλοίου, κάτω από την ίσαλο γραμμή, θα διοχετευθεί στη θάλασσα  επειδή το θαλασσινό νερό είναι πολύ καλός αγωγός του ηλεκτρισμού, καλλίτερος από ότι το γλυκό νερό, λόγω των αλάτων που περιέχει. 

 

Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τα ξύλινα ή πλαστικά σκάφη. Ο κεραυνός θα πέσει στο υψηλότερο σημείο που είναι το κατάρτι ( άλμπουρο ), και αν αυτό είναι μεταλλικό, συνήθως αλουμινένιο,  και δεν έχει αντικεραυνική προστασία, πρέπει ως έσχατη και προσωρινή λύση της στιγμής, να  περιτυλίξουμε το κάτω μέρος του καταρτιού  με την αλυσίδα της άγκυρας και το υπόλοιπο τμήμα της αλυσίδας με την άγκυρα να την ρίξομε μέσα στη θάλασσα και οι επιβάτες να μπουν μέσα στο σκάφος, όμως αν πρέπει να κυβερνείται το σκάφος ο καπετάνιος θα παραμένει στη θέση του.

 

Αν το σκάφος είναι ξύλινο πρέπει να γίνει αντικεραυνική προστασία από ειδικούς τεχνικούς, σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης,  τοποθετώντας  ένα αλεξικέραυνο στο υψηλότερο σημείο του σκάφους, και όσο γίνεται προς το κέντρο του σκάφους ώστε  να έχομε ένα επαρκή κώνο προστασίας, και με μια χάλκινη κάθοδο με διατομή χαλκού 35 τετραγωνικά χιλιοστά να το γειώσομε στο νερό της θάλασσας με μια συμπαγή (όχι πορώδη) πλάκα χαλκού, τοποθετημένη εξωτερικά στα πλευρά του σκάφους και κάτω από την ίσαλο γραμμή, έχοντας επίσης φροντίσει να γεφυρώσομε ηλεκτρικά όλα τα μεταλλικά τμήματα του σκάφους, ακόμη και το έρμα,  με την χάλκινη κάθοδο και με την ίδια διατομή χαλκού, από ειδικούς.

 

Στο αεροπλάνο :

 

Ο κεραυνός αποτελεί ένα από τα άγχη πολλών ταξιδιωτών. Στατιστικά οι κεραυνοί κτυπούν κανονικά κάθε αεροπλάνο μια φορά το έτος περίπου ( ή κάθε 1.000 ώρες πτήσης περίπου ). Αλλά σπάνια δημιουργούν ατυχήματα. Ο λόγος κυρίως οφείλεται στο γεγονός ότι τα αεροπλάνα έχουν  μεταλλική κατασκευή που είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού και αποτελούν ένα κανονικό κλωβό Faraday. Ο ηλεκτρισμός διαρρέει την μεταλλική εξωτερική επιφάνεια της ατράκτου, δεν φτάνει ποτέ στο εσωτερικό του, και συνεχίζοντας την πορεία του εξωτερικά διαρρέει στο κενό από τα πιο αιχμηρά τμήματα του αεροπλάνου όπως οι άκρες των φτερών και η μύτη της ουράς. Παλαιότερα  υπήρχε κίνδυνος ανάφλεξης των καυσίμων αλλά τα σύγχρονα αεροπλάνα διαθέτουν για τον σκοπό αυτό συστήματα προστασίας υψηλής τεχνολογίας.

 

Αν με το άρθρο μου αυτό μπορέσει να σωθεί από κεραυνό έστω και ένας συνάνθρωπός μου τότε θα έχει επιτευχθεί ο σκοπός για τον οποίο το έγραψα. 

 

Βασίλης Χατζηγιάννης

 

Μηχανολόγος - Ηλεκτρολόγος Μηχανικός

 

Ομότιμος καθηγητής ΑΤΕΙ Κρήτης

 


  

επιστροφή στα περιεχόμενα της Φουρνής

                                                                                                            Home